သတင္းလိုက္နည္းႏွင့္ ေရးနည္းကို မေျပာမီ သတင္းဆိုတာဘာလဲဆိုတာသိဖို႔လိုသည္။ သတင္းကို အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ News ဟု ေခၚသည္။ အဂၤလိပ္ဘာသာ News ကို ဦးထြန္းၿငိမ္း အဘိဓာန္တြင္ -
၁။ မၾကာမီကျဖစ္ပ်က္သည့္အေၾကာင္းအရာ
၂။ သတင္းစကားမ်ား
၃။ ၾကားသိရေသာအရာဟူ၍ ျမန္မာဘာသာျပန္ဆိုထား၏။
အမွန္မွာ “မၾကားသိရေသးေသာ ထူးျခားသည့္ျဖစ္ေပၚမႈ” ဟူ၍ ဘာသာျပန္ဆိုလွ်င္ မိုမိုနီးစပ္မည္ဟု ကၽြန္ေတာ္ယူဆသည္။
ေလာကတြင္ ေန႔စဥ္ႏွင့္အမွ် ျဖစ္ပ်က္ေနေသာ ကိစၥမ်ားသည္ သတင္းမ်ားသာျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ထိုအျဖစ္အပ်က္မ်ား ျဖစ္ေပၚပံုႏွင့္ ထိုသို႔ျဖစ္ပ်က္ေသာ အေၾကာင္းအျခင္းအရာမ်ားေပၚတြင္ မူတည္လ်က္ အေရးႀကီးေသာ သတင္းဟုတ္ မဟုတ္၊ သတင္းစာမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပသင့္ မသင့္ ေ၀ဖန္သံုးသပ္ရသည္။
သာမန္အားျဖင့္ သတင္းမ်ားကို ရာဇ၀တ္မႈသတင္း၊ ႐ံုးသတင္း၊ အစိုးရသတင္း၊ အားကစားသတင္း၊ သာေရးနာေရး သတင္း၊ မိုးေလ၀သသတင္း အစရွိသျဖင့္ လူ႔ေလာကတြင္ျဖစ္ပ်က္သမွ်ကို အမည္တပ္ၿပီး ေခၚေ၀ၚၾကသည္။
ဘယ္လို သတင္းမ်ိဳးဘဲျဖစ္ျဖစ္၊ ထိုသတင္းသည္ တန္ဘိုးရွိ-မရွိကို ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားႏွင့္ ႏိႈင္းခ်ိန္ၿပီး သံုးသပ္ႏိုင္သည္။ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ကိစၥတရပ္သည္ -
၁။ အခ်ိန္အားျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိ။
၂။ ေဒသအာျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိ။
၃။ လူမ်ားစုႏွင့္ သက္ဆိုင္မႈရွိ-မရွိ။
၄။ ျဖစ္ပ်က္သည့္ကိစၥသည္ ထင္ရွားမႈရွိ-မရွိ။
၅။ ထူးျခားမႈရွိ-မရွိ။
၆။ ဆြဲေဆာင္မႈ၊ စိတ္၀င္စားမႈရွိ-မရွိ။ စေသာ အခ်က္မ်ားအေပၚတြင္ မူတည္လ်က္ သတင္းျဖစ္သည္။ မျဖစ္သည္ကို ဆံုးျဖတ္ရသည္။
၁။ အခ်ိန္အားျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိ
အခ်ိန္အားျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိဆိုရာတြင္ သာမန္အားျဖင့္ ေလာေလာလတ္လတ္ သို႔မဟုတ္ မၾကာမီအတြင္းက ျဖစ္ေသာသတင္းမ်ိဳးကိုသာ တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းဟု ယူဆၾကသည္။
(ဥပမာ။ ။ ရြာတစ္ရြာတြင္ လြန္ခဲ့ေသာ သီတင္းကၽြတ္လက လယ္သမား ဦးတိုးကို ေျမြေပြးကိုက္သျဖင့္ ဆရာာေတာ္ ဦး၀ိမလက ေရမန္းႏွင့္ ကုသရာ ေပ်ာက္သြားသည္ဆိုေသာ သတင္းသည္ မေန႔တေန႔ ကျဖစ္ခဲ့လွ်င္ တန္ဘိုးရွိေကာင္း ရွိမည္။ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္လသံုးလကျဖစ္သည္ ဆိုလွ်င္ အခ်ိန္အားျဖင့္ နီးစပ္မႈမရွိ၍ တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းဟု မယူဆႏိုင္ပါ။) တတ္ႏိုင္သေရြ႕ အခ်ိန္ အားျဖင့္ နီးစပ္ရန္လိုသည္။
သို႔ေသာ္ သတင္းတန္ဘိုးရွိ-မရွိ သံုးသပ္ရာတြင္ တခါတရံျဖစ္ပ်က္ေသာ အခ်ိန္မွာ အဓိကမဟုတ္ပဲ ၄င္းျဖစ္ပ်က္မႈကို သိရွိရေသာ အခ်ိန္ကာလႏွင့္ ထုတ္ေဖာ္ေသာ အခ်ိန္ကာလ၏ နီးစပ္မႈကိုလိုက္ကာ သတင္းျဖစ္-မျဖစ္ ဆံုးျဖတ္တက္ရသည္။
(ဥပမာ။ ။ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက တည္ထားခဲ့ေသာ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ႀကီးတစ္ခုကို ဘူမိေဗဒပညာ ရွင္မ်ား ေျမႀကီးတူးေဖာ္၍ ေတြ႔ရွိရေသာအခါ ၄င္းၿမိဳ႕ေဟာင္းႀကီး တည္ေဆာက္သည္မွာ ႏွစ္ေပါင္းရာေပါင္း မ်ားစြာၾကာၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း ၿမိဳ႕တည္ရွိခဲ့ေၾကာင္းကို တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိမွ သိရွိရသျဖင့္။ ေတြ႔ရွိေသာ အခ်ိန္ကိုသာလွ်င္ သတင္းအတြက္ အခ်ိန္အားျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိ စဥ္စားရျပန္သည္။)
၂။ ေဒသအာျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိ
ေဒသအာျဖင့္ ဆက္စပ္မႈ၊ နီးစပ္မႈရွိ-မရွိဆိုရာ၌ အေၾကာင္းခ်င္းရာျဖစ္ပ်က္ေသာ ေနရေဒသသည္ မိမိႏွင့္ မည္မွ်ဆက္စပ္သည္ နီးစပ္သည္ကို ခ်င့္ခ်ိန္ရမည္။
(ဥပမာ။ ။ အိႏၵိယျပည္ ကာလကတၱားၿမိဳ႕ေတာ္၀န္ကို လုပ္ႀကံေသာသတင္းသည္ ေတာင္အေမရိက၊ အာဂ်င္တီးနားျပည္၊ ဗ်ဴႏိုေအရက္စ္ၿမိဳ႕မွ ၿမိဳ႕ေတာ္၀န္လုပ္ႀကံခံရေသာ သတင္းထက္ ကၽြန္ေတာ္အတြက္ ပို၍သတင္းတန္ဘိုးရွိသည္။) သို႔ရာတြင္ မိမိေဒသ၌ အေရးႀကီးေသာ သတင္းျဖစ္လင့္ကစား တခါတရံ သတင္းစာမ်ားအတြက္ သတင္းတန္ဘိုး မရွိေသာအခါမ်ားလည္း ႀကံဳတတ္သည္။ (ဥပမာ။ ။ မိမိတို႔ရြာမွ သူႀကီးသား ရွင္ျပဳအခမ္းအနားသည္ မိမိတို႔ရြာအဖို႔ အေရးႀကီးေသာကိစၥျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္မည္ျဖစ္
ေသာ္လည္း အျခားေဒသမ်ားတြင္လည္း ရွင္ျပဳျခင္းသည္ သာမန္လုပ္႐ိုးလုပ္စဥ္ ကိစၥတစ္ရပ္သာ ျဖစ္သျဖင့္ သတင္းစာအတြက္ တန္ဘိုးရွိသည့္သတင္း မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ အကယ္၍သာ တစ္ရြာလံုးရွိ ကိတၱိမသားအားလံုးကို ရွင္ျပဳေပးသည့္ သတင္းျဖစ္လွ်င္ ဆိုင္ရာေဒသသာမက အျခားေဒသမ်ားအတြက္ပါ တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းျဖစ္လာႏိုင္ေတာ့သည္။
၃။ လူမ်ားစုႏွင့္ သက္ဆိုင္မႈရွိ-မရွိ
လူမ်ားစုႏွင့္ သက္ဆိုင္မႈရွိ-မရွိျဖစ္ေပၚေသာ သတင္းတစ္ရပ္သည္ လူတစ္ဦးခ်င္း၊ ႏွစ္ဦးကိစၥ လူနည္းစု တစ္စု၏ ကိစၥမ်ားသာျဖစ္လွ်င္ သတင္းတန္ဘိုးမရွိပါ။ (ဥပမာ။ ။ မိမိတို႔ေဒသရွိ လယ္သမားတစ္ဦး၏ တဲကေလး ေလမုန္တိုင္းေၾကာင့္ ၿပိဳ၍သြားေသာ သတင္းထက္ ေက်ာင္းသား ငါးရာေနေသာ ရြာဦးေက်ာင္း ၿပိဳေသာ သတင္းက ပို၍လူမ်ားစုႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ သတင္းျဖစ္သည္။ အျခားဥပမာတစ္ခုေျပာရလွ်င္ ၿမိဳ႕ပိုင္တစ္ဦး ေငြငါးရာက်၍ေပ်ာက္ေသာ သတင္းသည္ အမ်ားႏွင့္ မသက္ဆိုင္ေသာလည္း ထိုၿမိဳ႕ပိုင္သည္ အမေတာ္ေၾကးေပးရန္ျဖစ္ေသာေငြ ငါးရာက်ေပ်ာက္ခဲ့ေသာ အဆိုပါသတင္းသည္ လူမ်ားစုႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ သတင္းဟူ၍ေခၚရမည္ျဖစ္သည္။)
၄။ ျဖစ္ပ်က္သည့္ကိစၥသည္ ထင္ရွားမႈရွိ-မရွိ
ျဖစ္ပ်က္သည့္ကိစၥသည္ ထင္ရွားမႈရွိ-မရွိဆိုရာ၌ အခ်ိန္ထင္ရွားမႈ၊ ေနရာထင္ရွားမႈ၊ ပုဂၢိဳလ္ထင္ရွားမႈ ၊ ျဖစ္ ပံုျဖစ္နည္း အေၾကာင္းျခင္းရာ ထင္ရွားမႈတို႔ကို မူတည္၍ဆံုးျဖတ္ရမည္။ (ဥပမာ။ ။ မိုးတြင္း၌ ပဲခူးဘက္ တြင္ ေရႀကီးသည္ဟူေသာ သတင္းမွာ အခ်ိန္အားျဖင့္ ထင္ရွားမႈ မရွိလွပါ။ ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္ကိစၥတစ္ရပ္ျဖစ္ သည္။ အကယ္၍ ေႏြေခါင္ေခါင္ ပဲခူး၌ ေရႀကီးသည္ဆိုပါက အခ်ိန္၏ ထင္ရွားမႈျဖစ္ႏိုင္သည္။ ဥပမာ မိုးရာသီတြင္ ေရႀကီးေနက်ျဖစ္သည့္တိုင္ေအာင္ ပိုမို၍ အပ်က္အဆီးမ်ားေသာအခါ၌လည္းေကာင္း၊ အခါ တိုင္းကဲသို႔ ေရမတက္ပဲ အပ်က္အဆီးနည္းေသာ အခါ၌လည္းေကာင္း ျဖစ္႐ုိးျဖစ္စဥ္ထက္ ထူးျခားေသာ အခါ၌ သတင္းတန္ဘိုးရွိလာျပန္သည္။ ဥပမာ။ ။ ထိုေရႀကီးသည့္ အရပ္သို႔ သာမန္ ဆည္ေျမာင္း အရာရွိ ကေလးတစ္ဦး လာေရာက္ၾကည့္႐ႈ႕ျခင္းထက္။ သက္ဆိုင္ရာ၀န္ႀကီး လာေရာက္ၾကည့္႐ႈ႕ေသာ သတင္းက ပုဂၢိဳလ္အားျဖင့္ ထင္ရွားမႈရွိလာ၍ သတင္းျဖစ္ႏိုင္သည္။)
၅။ ထူးျခားမႈရွိ-မရွိ
ထူးျခားမႈရွိ-မရွိဆိုရာ၌ သာမန္ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္မဟုတ္ေသာ ကိစၥရပ္မ်ားကို ဆိုလိုသည္။ လူကို ေခြးကိုက္လွ်င္ သတင္းမဟုတ္ေသာ္လည္း ေခြးကို လူက ကိုက္လွ်င္ သတင္းျဖစ္သည္ဟု ဆို႐ိုစကားရွိၾကသည့္အတိုင္း မေမွ်ာ္လင့္အပ္သည့္ ထူးျခားမႈမ်ိဳး ရွိေသာအခါ ထိုျဖစ္ပ်က္မႈသည္ တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းတစ္ရပ္ျဖစ္ႏိုင္ သည္။
၆။ ဆြဲေဆာင္မႈ၊ စိတ္၀င္စားမႈရွိ-မရွိ
ဆြဲေဆာင္မႈ၊ စိတ္၀င္စားမႈရွိ-မရွိဆိုရာ၌ သာမန္ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္ သတင္းပင္ျဖစ္လင့္ကစား သတင္းတြင္ပါ၀င္
ေသာ ပုဂၢိဳလ္၏ ေနာက္ေၾကာင္း ရာဇ၀င္ေၾကာင့္ စိတ္၀င္စားဖြယ္ရာ သတင္းမ်ိဳးျဖစ္ေပၚတက္သည္။ ဥပမာ ကားတိုက္မႈျဖစ္၍ ကားေမာင္းလာသူ ေယာက်္ားေသဆံုးသည့္ သတင္းတြင္ပင္ ကားေမာင္သူသည္ သာမန္ကားေမာင္းသူ ေယာက်္ားျဖစ္ပါက စိတ္၀င္စားစရာ အထူးမရွိပါ။ သို႔ရာတြင္ ကားေမာင္းသူသည္ မဂၤလာေဆာင္ၿပီးစ မဂၤေဆာင္ခန္းမမွထြက္၍ ကားေမာင္းအလာတြင္ ကားတိုက္၍ ေသလွ်င္ သို႔မဟုတ္
ေထာင္မွလြတ္လာစ အိမ္အျပန္ ကားတိုက္၍ေသလွ်င္ သို႔မဟုတ္ ေမာ္ေတာ္ကားကို ခိုး၍ေျပးလာစဥ္ ကားတိုက္မႈႏွင့္ ေသဆံုးျခင္းျဖစ္လွ်င္ စိတ္၀င္စားဖြယ္ သတင္းတစ္ရပ္ျဖစ္လာႏိုင္သည္။
သို႔ျဖစ္၍ သတင္းတစ္ရပ္ျဖစ္ေပၚလာလွ်င္ ထိုကိစၥသည္ တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းဟုတ္မဟုတ္ကို အထက္
ေဖာ္ျပပါ အခ်က္မ်ားျဖင့္ မွတ္ေက်ာက္တင္ၾကည့္ၾကရမည္။ ရံဖန္ရံခါ အလြန္ႀကီးေသာ သတင္းမ်ား ကိုပင္ သတင္းဟု မသိသျဖင့္ ေက်ာ္သြားတက္ၾကသည္။ သတင္းစာ အစည္းအေ၀းပြဲတစ္ခုတြင္ အတူတူတက္ ၾကေသာ သတင္းေထာက္ခ်င္း တူလင့္ကစား သတင္းေထာက္၏ ျဖတ္ထိုးဥာဏ္၊ သတင္းေထာက္၏ သတင္းတန္ဘိုး ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈအေပၚတြင္တည္၍ တစ္ဦးထက္ တစ္ဦး ပိုမို၍ သတင္းရေသာ အခါမ်ား ရွိတက္သည္။ လူစိမ္းတစ္ေယာက္ႏွင့္ စကားေျပာေနေသာ အခါ၌ ထိုသူက အမွတ္မထင္ ေျပာလိုက္ေသာ စကားမ်ားတြင္ အလြန္တန္ဘိုးရွိေသာ သတင္းအစအနမ်ား ပါ၀င္ေနတက္သည္။
ဥပမာ။ ။ သတင္းေထာက္ သင္တန္းသို႔ တက္ေရာက္လာၾကေသာ သင္တန္းသားခ်င္း ေတြ႔ဆံုစကားေျပာ ၾကရာ၌ လာ႐ိႈးမွလာေသာ သတင္းေထာက္က မိမိရန္ကုန္သို႔အလာလမ္းတြင္ ေရႀကီးေန၍ သံုးညတိတိ အိပ္ခဲ့ရေၾကာင္း အမွတ္မထင္ေျပာေသာအခါ၌ သာမန္အားျဖင့္ သတင္းတန္ဘိုးရွိေသာ ေျပာၾကားခ်က္ မဟုတ္ဟူ၍ ယူဆဖြယ္ရွိသည္။
စူးစမ္းဆင္ျခင္တက္ေသာ သတင္းေထာက္အဖို႔မူ လား႐ိႈးမွ ရန္ကုန္သို႔အလာ လမ္းတြင္ေရႀကီးသည္ ဆိုရာ၌ ပဲခူးတ၀ိုက္တြင္ ေရႀကီးခ်င္းကိုဆိုလိုေသာ သို႔မဟုတ္ ရွမ္းျပည္၌ ေရႀကီးသည္ကို ဆိုလိုသေလာ စံုစမ္းေမးျမန္းလိုစိတ္ ေပါက္လာလိမ့္မည္။ ပဲခူးတ၀ိုက္ ေရႀကီးခ်င္းေၾကင့္ျဖစ္ပါက လမ္းတြင္ သံုးညအိပ္ရ စရာ အေၾကာင္းမရွိဟု စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ရမည္။ အကယ္၍သာ ရွမ္းျပည္၌ ေရႀကီး၍ ေနာက္က် ရပါ သည္ဆိုပါက ထူးထူးျခားျခားရွမ္းျပည္၌ ေရႀကီးရသည္ကို ဆက္လက္စံုစမ္းရန္ သတင္းအစတစ္ခု ျဖစ္ လာႏိုင္ သည္။ လမ္း၌ေရႀကီးသည္ဟု ေျပာေသာ သတင္းေထာက္ကိုယ္တိုင္က ထိုသတင္းသည္ အေရးႀကီးသည္ဟု ယူဆခ်င္မွ ယူဆေပလိမ့္မည္။ စူးစမ္းဆင္ျခင္ တတ္ေသာ သတင္းေထာက္ျဖစ္ေသာ္ ထိုသတင္းအစအနကို လိုက္၍ ဘာေၾကာင့္ ကုန္ျမင့္ေပၚတြင္ ေရႀကီးရသည္ကို ဆက္လက္စံုစမ္းေပလိမ့္ မည္။ ထိုအခါ အလြန္စိတ္၀င္စားဖြယ္ေကာင္းေသာ ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္မဟုတ္သည့္ သတင္းမ်ားကို ဆက္လက္ရ ရွိႏိုင္ေပမည္။
ဆိုလိုရင္မွာ သတင္းေထာက္သည္အစဥ္စျဖင္႔စံုစမ္းလိုေသာစိတ္၊ ေမးျမန္းလိုေသာစိတ္ရွိ၍ မိမိ၏နား မိမိမ်က္စိႏွင့္ မိမိႏႈတ္ကို အခါမလပ္ သတိႀကီးစြာအသံုးျပဳ၍ သတင္းတန္ဘိုး ရွိ-မရွိ သံုးသပ္တတ္ရမည္။
ဟာသစာေရးဆရာသည္ ျဖစ္ပ်က္သမွ်ကိစၥကို ဟာသမ်က္စိႏွင့္သာ ၾကည့္သကဲ့သို႔ သတင္းေထာက္သည္ လည္း သတင္းမ်က္စိႏွင့္သာ ၾကည့္ရေပမည္။
ျဖစ္ေပၚေသာကိစၥသည္ သတင္းဟုတ္ မဟုတ္သံုးသပ္ရန္ ထူးထူးျခားျခားေလ့လာရန္ မလိုပါ။ သာမန္ စူးစမ္းဆင္ျခင္မႈႏွင့္ ၀ိရိယရွိလွ်င္ လြယ္လြယ္ႏွင့္ သိႏိုင္သည္။
အထူးအေရးႀကီးသည္မွာ ျဖစ္ေပၚလာေသာကိစၥတစ္ရပ္သည္ ႀကီးသည္ ငယ္သည္ မခြဲျခားပဲ ထိုကိစၥသည္ အေရးႀကီးေသာ သတင္းျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္မည္ဟူေသာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ျဖင့္ စံုစမ္းေလ့လာရမည္။ ေစာေစာက ေျပာခဲ့ေသာ ကားတိုက္မႈကို ဥပမာယူၾကပါစို႔ သာမန္သတင္းေထာက္ တစ္ေယာက္အဖို႔ ကားႏွစ္စင္းတိုက္ၾက၍ ကားေမာင္သူ ေမာင္နီ ေသဆံုးသည္ဟူေသာ သတင္းကိုသာ ေရးမည္။ စူးစမ္း ဆင္ျခင္တတ္ေသာ သတင္းေထာက္အဖို႔ တိုက္မိေသာ ကားမ်ားသည္ မည္သူမည္၀ါ၏ ကားမ်ားျဖစ္ သနည္း။ ဘာေၾကာင့္တိုက္သနည္း စသျဖင့္ ေစ့ေစ့စပ္စပ္စံုစမ္းျခင္းျဖင့္ အလြန္စိတ္၀င္စားဖြယ္
ေကာင္းေသာ အေရးႀကီးေသာ သတင္းတစ္ပုဒ္ ထြက္လာႏိုင္သည္။
ထိုေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ကိစၥစတိုင္းသည္ သတင္းတန္ဘိုးရွိမရွိ၊ သတင္းဟုတ္မဟုတ္၊ ေစ့ေစ့စပ္စပ္
ေလ့လာျခင္းျဖင့္ သတင္းဟူသည္ ေနရာတကာ၌ရွိေၾကာင္း သိျမင္လာေပလိမ့္မည္။
ဦးစိန္၀င္း
(အယ္ဒီတာခ်ဳပ္)
ဂါးဒီယန္းသတင္းစာ
